Het Van Gogh Museum certificeerde als eerste museum ter wereld met BREEAM-NL In-Use voor alle onderdelen en haalde daarbij in 2014 al een Very Good kwalificatie voor Asset, Beheer en Gebruik. Alle inspanningen om verder te verduurzamen werden bij de laatste hercertificering bekroond met een nog hogere score: Excellent. Manager onderhoud en Hoofd technisch beheer Ben van der Stoop, BREEAM-NL Expert Anke van Leeuwen (SPIE Building Solutions) en BREEAM-NL Assessor Miranda Schippers (W4Y) vertellen hoe het museum keer op keer een goede score haalde.
Van der Stoop stond zo’n 15 jaar geleden aan de wieg van de verduurzaming van het Van Gogh Museum. En de ambitie was hoog: een van de meest duurzame musea worden. “Dat is nogal breed, dus zochten we een kapstok voor duurzaamheid. Daar kwam BREEAM-NL om de hoek kijken. Toen hebben we met verschillende partijen gekeken hoe we de richtlijn specifieker konden maken voor musea.”
‘Duurzaamheid moet in je dagelijkse routine zitten’
Met BREEAM-NL als meetlat zijn daarna op allerlei vlakken stappen gezet: van energie en water besparen tot aan gezondheid en ecologie. Van der Stoop: “Sinds de eerste certificering hebben we duurzaamheid breed inzichtelijk gekregen en wisten we waar we in het vervolg op moesten letten.” Bij de recente hercertificering zag Schippers duidelijk terug dat mensen bij het Van Gogh Museum ervaring hadden met BREEAM-NL. “Er is veel informatie gedigitaliseerd om op de juiste manier te documenteren en te weten wat er nodig is voor de volgende certificering. Ik heb de indruk dat veel bedrijven wel verduurzamen, maar het niet op die manier vastleggen. Dan vervallen je punten voor BREEAM-NL. De juiste bewijslast moet er wel zijn.” Van Leeuwen beaamt: “Duurzaamheid moet in je dagelijkse routine zitten en iedere handeling moet je vastleggen.”
Optimaal klimaat voor duurzaamheid en collectiebehoud
Van begin af aan heeft het Van Gogh Museum ingezet op energiebesparing. De WKO-installatie was er al voor de eerste certificering en andere installaties zijn in de loop van de jaren geoptimaliseerd. Schippers: “Inmiddels brengt het museum elke 3 maanden een rapport uit om het energiegebruik te monitoren en evalueren.”
Hoe bespaar je energie in een museum waar het klimaat optimaal moet zijn voor collectiebehoud? “Strikt conserveren was heel gebruikelijk, maar bleek niet per se noodzakelijk. Ruim 10 jaar geleden hebben we seizoensinvloeden toegestaan. Dus een iets hogere temperatuur en vochtigheid in de zomer en andersom een lagere temperatuur in de winter. We variëren mee met de seizoenen en kunnen per bouwdeel het klimaat instellen binnen de grenzen die zijn toegestaan voor collectiebehoud. Tijdens sluitingstijd kan de apparatuur nooit helemaal uit, maar we kunnen het gebruik wel terugschroeven”, legt Van der Stoop uit. Van Leeuwen voegt toe: “Op een warme, zonnige dag zijn er andere sturingen nodig dan op een regenachtige dag met veel bezoekers. Daar gaat het systeem flexibel mee om.” Verder zijn er veel maatregelen genomen om lekkage en waterschade te voorkomen, zegt Schippers. “Er is een sluishek, zodat er geen water naar beneden kan lopen in de ruimte waar museumstukken zijn opgeslagen.”
We variëren mee met de seizoenen en kunnen per bouwdeel het klimaat instellen binnen de grenzen die zijn toegestaan voor collectiebehoud.
Flexibele indeling
Ook de tentoonstellingsruimtes zijn heel flexibel. De verlichting is daarvan een mooi voorbeeld. “Die wordt per lamp gestuurd. Zo kunnen ze schilderijen altijd op de juiste manier uitlichten. Dit biedt enorme flexibiliteit in de indeling”, legt Van Leeuwen uit. Dat geldt ook voor tentoonstellingselementen. Schippers: “Het open karakter van het gebouw getuigt van een vooruitziende blik. Met losse wanden zijn makkelijk tijdelijke ruimtes te creëren. En die circulaire tentoonstellingselementen deelt het Van Gogh Museum met andere musea om hergebruik te stimuleren.”
Grote impact met klein stuk groen
De invloed van BREEAM-NL breidt zich uit buiten de museummuren. Terwijl de buitenruimte bij het Van Gogh Museum vrij beperkt is, zijn er wel stappen gezet in de categorie Landgebruik en Ecologie. Van Leeuwen licht toe: “Sinds de vorige hercertificering beschikt het museum over nestkasten voor vogels en vleermuizen. En met gevarieerde inheemse planten bloeit er het hele jaar door wel iets. Qua vierkante meters stelt het weinig voor, maar het is wel het enige groen op dat stuk. Er staan bankjes waar altijd mensen zitten. Het is gelijk een gezellig hoekje bij de entree.” Schippers vult aan: “En ze onderzoeken waar ruimte is voor meer groen, bijvoorbeeld op het dak. In eerder onderzoek is de buitenverlichting al onder de loep genomen en is die zo afgesteld dat het niet vervelend is voor vogels en vleermuizen.”
‘Gedragsverandering is de grootste uitdaging’
Al die technische en ecologische maatregelen zijn bewonderingswaardig. Maar de grootste stappen worden gezet in gedragsverandering. “Bij de onderdelen Asset en Beheer zie je veel technische innovaties. Dat is vooral een kwestie van geld en gewoon doen. Bij Gebruik gaat het om gedrag. En verandering op dat vlak is veel spannender en een grotere prestatie. Het is knap hoe het museum steeds meer mensen meekrijgt”, vindt Van Leeuwen. Die verandering bereik je top-down en bottom-up, volgens Van der Stoop. “De directie moet verduurzaming wel stimuleren, maar keuzes niet opleggen. We overleggen ieder kwartaal met programmaleiders over duurzaamheid op onderdelen als schoonmaak en inkoop. En we vragen alle collega’s om feedback op duurzame maatregelen.”
Dat zie je terug in de catering. In de keuken wordt gewerkt met duurzame, lokale en fair trade producten. Er staan vooral vegetarische en gezonde maaltijden op het menu in het restaurant en de personeelskantine. Van der Stoop: “Het mooiste is als mensen niet eens meer vragen of ergens vlees of vis in zit. Het eten moet gewoon lekker zijn. Wel stemmen we het aanbod af op de medewerkers. Op de ene plek is meer vegan beschikbaar, en voor anderen is een plakje vlees op brood heel belangrijk en bieden we dat wel aan.”
Toegankelijk voor iedereen
Met BREEAM-NL en de Sustainable Development Goals als kapstok is de menselijke factor belangrijker geworden in het duurzaamheidsbeleid. Schippers merkt op dat het museum toegankelijk is voor iedereen. Van Leeuwen noemt voorbeelden: “Begeleiders mogen gratis mee naar binnen en er is een braille plattegrond beschikbaar. Ouderen worden opgehaald met auto’s van het museum. En er zijn speciale openingstijden voor mindervalide personen, zodat zij nog meer ruimte hebben om de kunst te bekijken.”
Met het initiatief Beeldbrekers probeert het Van Gogh Museum jongeren te bereiken die normaal gesproken niet snel naar het museum zouden gaan. “De creativiteit van jongeren koppelen ze op een moderne manier aan de creativiteit van Van Gogh. Met schilderworkshops, bijvoorbeeld”, licht Van Leeuwen toe.
Aanjaagfunctie blijven vervullen
Met een BREEAM-NL Excellent score op zak wil het Van Gogh Museum duurzaamheid in de toekomst naar een nog hoger niveau tillen. Van der Stoop: “We berekenen momenteel onze CO₂-voetafdruk in scope 1, 2 en 3. Dat willen we periodiek gaan bijhouden.” En er loopt een pilot voor het inzamelen en refurbishen van pompen in samenwerking met Technische Unie, benoemt Van Leeuwen. Van der Stoop reageert: “Dat is een mooi voorbeeld om ook beheer en onderhoud verder te verduurzamen. Je moet het uitvragen als opdrachtgever, anders gebeurt het niet. Die aanjaagfunctie willen we als museum blijven vervullen.”
